علل اختلال کم توجهی-بیش فعالی هنوز کاملا مشخص نیست. با این حال باورهای رایجی درباره علل این اختلال وجود دارد.

امروزه خیلی از مادران از کودکان خود شاکی هستند و گمان می کنند که کودک آنها بیش فعال است. اول از همه باید با علائم کودک بیش فعال آشنا شوید و ببینید آیا کودک شما نیز این علائم را دارد یا نه؟

تعریف بیش فعالی:

بیش فعالی یا ADHD نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می کند.

در اختلالات سلامت روان و رفتار، ژنتیک در بروز اختلالات نقش دارد. اما تحقیقات اخیر نشان داده قرار گرفتن در معرض سم محیطی مانند حشره­‌کش و سرب و نیز مصرف سیگار و مشروب پیش از زایمان، در بروز بیش فعالی در کودکان نقش مهمی دارد.

بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود. این اختلال سه نوع است؛

اختلال اول: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.

اختلال دوم: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.

اختلال سوم: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.

قطع پی‌درپی گفت‌وگو و مکالمه بزرگ‌ترها
پاسخ دادن به سؤال، پیش از آنکه جمله‌ی سؤال‌کننده به پایان برسد.
بی‌صبری و بی‌تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند.
پرحرفی‌
مدام در حال حرکت و جنب‌و‌جوش بودن
بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت
عصبی و حساس بودن و مرتب پایین و بالا پریدن
هل دادن بقیه‌ی کودکان
برهم زدن بازی بقیه‌
انجام تکلیف‌های مدرسه بدون توجه و دقت
«قاپیدن» وسایل و اسباب‌بازیهای کودکان دیگر
نداشتن مهارتهای لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران
گم‌کردن وسایل شخصی
از این شاخه به آن شاخه پریدن

تشخیص بیش فعالی

تشخیص بیش فعالی با یک آزمون خاص امکانپذیر نیست. مجموعه ای از این علائم باید (حداقل در مدت شش ماه) مورد بررسی قرار بگیرد. کودک این موارد را معمولا قبل از هفت سالگی نشان می دهد. همچنین کودکی که دارای این نشانه هاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیط های مختلفی مانند مدرسه یا خانه دچار مشکل می کند و حتی با گروه دوستان و همسالان خود نیز به راحتی کنار نمی آید.

«تربیت نادرست» در مورد اختلال کم توجهی-بیش فعالی مورد سرزنش نیست اما روش‌­های تربیتی روی توانایی منظم بودن کودک تاثیر می‌­گذارد. کودکانی که تربیت یکپارچه ندارند یا نادیده گرفته می‌شوند، بعدها به ­سختی می­‌توانند بیش فعالی خود را مهار یا توجه را روی یک موضوع متمرکز کنند.

در صورت بی توجهی به کودکان بیش فعال و معالجه نشدن آنها احتمال اینکه این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بنابراین به والدین توصیه می شود که حتما در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند. این بیماری دردوران مدرسه بیشتر مشکل آفرین می شود زیرا کودک تمرکز کافی برای گوش دادن به درس ندارد و مدام برای بیرون رفتن از کلاس اجازه می خواهد. این بچه ها نمی توانند آرام روی صندلی بنشینند، معمولا پرحرف هستند و مدام سر کلاس با دوستان خود حرف می زنند و این موضوع باعث می شود از لحاظ تحصیلی با مشکل مواجه باشند.

والدین باید به رفتار کودکان خود دقت داشته باشند و تنها در صورتی که مجموعه از این نشانه ها را در مدت طولانی مشاهده کردند با یک متخصص مشورت کنند. در غیر اینصورت نمی توان به هر کودک پرتحرک برچسب بیش فعالی زد.

درمان بیش فعالی

درمان سریع برای ADHD وجود ندارد اما علائم آن قابل شناسایی و کنترل هستند. بهتر است والدین برای کمک کردن به خود و کودکشان در مورد این اختلال اطلاعات بیشتری کسب کنند. همچنین برنامه تربیتی ویژه ای را متناسب با نیازهای فرزند خود طرح ریزی کنند. درست است که کنار آمدن با کودکان بیش فعال کار ساده ای نیست اما والدین باید بدانند که این افراد ذاتا بد نیستند اما بدون مصر ف دارو و رفتار درمانی نمی توانند رفتار خود را کنترل کنند.

در این مورد خانواده، معلم و مدرسه باید با یکدیگر همکاری داشته باشند. والدین باید از تنبیه بدنی کودک خود جدا خودداری کنند و با او با محبت رفتار کنند. دارودرمانی هم در صورت تجویز پزشک کمک بسیاری به این دسته از کودکان می کند. مطالعات نشان داده است رژیم های غذایی هم می تواند برای کمک به این افراد کارساز باشد. آنها باید از زیاده روی در مصرف شکر و غذاهای حاوی آن مانند کیک، شیرینی، شکلات، بیسکویت و نوشابه های شیرین که تحریک کننده هستند خودداری کنند.

آیا تماشای طولانی‌مدت تلویزیون، یکی از علل اختلال کم توجهی-بیش فعالی است؟

بعضی از تحقیقات از ارتباط میان تماشای بیش از حد تلویزیون در سنین پایین و ابتلا به اختلال کم توجهی-بیش فعالی در سا‌ل‌­های بعد خبر داده‌­اند. اما این تحقیقات هم­‌بسته هستند و پیوند تصادفی میان تماشای تلویزیون و چالش­‌های توجه و بیش فعالی را نشان نمی­دهند.

بعضی از متخصصان می­‌گویند شاید کودکانی که با چالش توجه روبه‌­رو هستند به ­طور طبیعی بیشتر از هم‌سن و سال­‌های خود جذب تلویزیون می­‌شوند. توصیه می­‌شود کودکان زیر ۲ سال، صرف نظر از ظرفیت توجهی که دارند، تا جای ممکن تلویزیون تماشا نکنند.

آیا ممکن است اختلال کم‌­توجهی-بیش‌­فعالی در بزرگسالی شروع شود؟

بر اساس DSM، که می­‌گوید علائم باید قبل از ۱۲ سالگی شروع شود، خیر.

اما بسیاری از بزرگسالان دچار این اختلال گزارش می‌­دهند در کودکی علامتی نداشتند و بعضی تحقیقات حاکی از چند پرونده­ بالینی (شامل چند مطالعه­ طولی که وضعیت فرد را از کودکی تا بزرگسالی بررسی نموده) است که بر اساس آن علائم و علل اختلال کم توجهی-بیش فعالی اولین بار در بزرگسالی نمود پیدا کرد.

آیا این اختلال قابل درمان است؟

علائم اختلال کم توجهی-بیش فعالی در بعضی از کودکان خودبه­‌خود رفع می­‌شود- یعنی با بالا رفتن سن به ­طرز قابل توجهی از شدت علائم کاسته می­‌شود. درمان، از طریق دارو یا رفتاردرمانی، به کنترل علائم کمک می­‌کند اما علل اختلال کم توجهی-بیش فعالی را از بین نمی­‌برد.

حتی در کودکانی که علائم‌شان خودبه‌­خود برطرف می­‌شود، تاخیر در رشد و موانع تحصیلی مشکلاتی برای کودک ایجاد می­‌کند. با این وجود با کمک رژیم غذایی مناسب کودک می‌توان آن را کنترل کرد.

آیا شما کودک بیش فعال دارید؟